Rüyalar gelecekten haber verir mi? İnanç, tarih ve bilimin kesiştiği gri alan

BİLGE TABİRCİ / BİLGETABİRCİ.COM

Tarih boyunca rüya ve iktidar

İnsanlık, geleceği önceden bilme arzusunu rüyalarla sınamayı hiç bırakmadı. Kimi zaman umut, kimi zaman korku üreten bu “gece haberleri” yalnızca bireylerin değil, devlet yöneticilerinin de pusulası oldu. Büyük kararlar öncesinde rüyalarla işaret arayan hükümdarların hikâyeleri, çok sayıda kültürün yazılı ve sözlü geleneğinde yer tutuyor. Bu çizginin İslam dünyasındaki en bilinen örneklerinden biri, Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluş anlatısında karşımıza çıkıyor.

Osmanlı örneği: Rüyadan devlet tasavvuruna

Rivayete göre Osman Bey’in rüyasını dinleyen Şeyh Edebalı, bu rüyayı bir hükümranlık müjdesi olarak yorumladı; yorum, bir beylikten imparatorluğa yürüyüşün sembolik başlangıcı sayıldı. Kurucu mitlerin tarihten çok anlam ve inşa gücü vardır: Rüya anlatısı, yalnızca bir “kehanet” değil, aynı zamanda topluluğu ortak bir hedefe kilitleyen siyasal bir dil olarak da çalışır. Bugün “ehli kalp” diye anılan, kalbî sezgi ve manevi ilme yaslanan isimlerin birey, şehir ve ülke ölçeğinde geleceğe dair işaretler görebileceği inancı bu mirasın parçası.

Aşıkpaşazade Tarihi'nde rüya şu şekilde anlatılmıştır:

''Osman Gazi uyuyunca rüyasında gördü ki bu azizin koynundan bir ay doğar, gelir, Osman Gazi'nin koynuna girer. Bu ayın Osman Gazi'nin koynuna girdiği demde göbeğinden bir ağaç çıkar. Gölgesi dünyayı tutar. Gölgesinin altında dağlar var. Her dağın dibinden sular çıkar. Bu çıkan sulardan kimi içer, kimi bağçeler sular, kimi çeşmeler akıtır.''

Osman Bey rüyasını Şeyh Edebalı'ya anlatır.Edebalı rüyayı şöyle yorumlar:

"Oğul Osman,Hak Teala sana ve soyuna hükümranlık verdi mübarek olsun,kızım Malhun Hatun senin helâlin olsun. "der.Edebalı'nın bu yorumu üzerine Osman Gazi Malhun Hatun(Rabia Bala Hatun)ile evlenir.

Amerika'nın  tarihinde tek vergi ödediği Osmanlı İmparatorluğu bu rüyanın işareti olarak bilinir.

Manevî okuma ile sınır çizgisi: “Allah bildirmezse bilinmez”

Metafizik gelenek, rüyanın bilgi kapısı olabileceğini kabul ederken, nihai belirleyicinin ilahî irade olduğunu da vurgular: “Allah bildirmezse bilinmez.” Bu, rüyayı ne mutlak bir kanıt ne de sıradan bir hezeyan olarak görmeyen ihtiyatlı bir denge önerir. Bu yüzden, rüyadan hoşlanan iktidarların tabircileri yüceltmesi; hoşlanmayanların ise gazaba gelmesi, tarih kitaplarında sık karşılaşılan bir motif olsa da, metnin kendi içindeki uyarı çizgisi açıktır: Rüya, rehber olabilir; ama hüküm vermez.

İstihbarat ve rüya: İnce buz üstünde yürümek

“Rüya bir bilim dalı olmanın yanında istihbarat örgütleri için de ciddi ve güvenilir kaynak olabilir” iddiası, modern kurumların sezgisel/kalitatif veriyi zaman zaman değerlendirdiğini hatırlatır; ancak bu, metodolojik olarak çok kaygan bir zemindir. Kimi ülkelerde stratejik öngörü ekipleri kültürel göstergeleri, söylentileri ve halk anlatılarını izler. Rüyaların bu havuza dâhil edilmesi ise bilimsellik çıtasını düşürme riski taşır. Analitik süreçler, ölçülebilir veri ve teyit mekanizmaları ister; rüya bu filtrelerden geçmekte zorlanır.

Bilim ne diyor? Rüyalar, tahmin ve beyin

Çağdaş nörobilim, rüyayı beynin deneyim, duygu ve bellek ağlarını yeniden işlediği bir süreç olarak tanımlar. REM uykusunda beyin, geçmişten sahneleri, korkuları ve arzuları birleştirir; bazen gündüz fark edemediklerimizi gecenin kurgusunda bir araya getirir. Bu yönüyle rüyalar “öngörü” değil, “örüntü tanıma” başarısı gösterebilir: Dağınık ipuçlarını birleştirip olası gidişata dair sezgisel bir tablo kurabilir. Bu da rüyaya “habercilik” atfeden tecrübî inançlarla, bilimin bulguları arasında dar bir köprü kurar: Rüyalar bazen isabetli “uyarı işaretleri” verebilir; ama bu, doğası gereği kanıtlanabilir kehanet değildir.

Klasik metinlerde gelecek: Risale-i Nur örneği

Dini-kültürel metinlerde geleceğe dair imalar, yorumla çoğalır. Risale-i Nur Külliyatı’nda Bediüzzaman Said Nursî’nin bazı pasajları, çağının ötesine bakan gözlemler olarak okunur. Bu okumalar, kehanet iddiasından ziyade metnin yorum ufku ile ilgilidir: Kur’an tefsiri eşliğinde tarih ve insanın gidişatına dair ipuçları işaretlenir; “kötü niyetlilerin elinde zarara dönüşmesin” hassasiyetiyle sınırlandırmalar vurgulanır. Bu temkin, rüyaya da uygulanabilir: Her gördüğünü söyleme zorunluluğu yoktur; her işareti manşet yapmak da doğru değildir.

Ay’da Hayat Yoktur: Bediüzzaman Said Nursi’nin Görüşü

1925-1931 yılları arasında yazılan "Sözler" isimli eserinde, İslam alimi Bediüzzaman Said Nursi, Ay'a dair çarpıcı bir yorumda bulunmuş: "Kamer (Ay) kendi zatında kesafetli, zulümatlıdır. Ne ziyası var, ne hayatı." Bu ifade, 1969'daki NASA verileriyle birebir örtüşür nitelikte. Apollo astronotları da Ay”a atmosfer olmadığını, ışığın sadece yansıma olduğunu ve hayat belirtilerinin bulunmadığını bildirmiştir.

Güncel kaygılar: Amerika, Ortadoğu ve savaşlar

Metinde, ABD’nin yakın gelecekte ciddi iç sarsıntılar yaşayabileceği, hukukun aşınabileceği; Ortadoğu’daki savaşların, Rusya-Ukrayna hattındaki çatışmaların dünyevi ve manevî kaynaklarda işaret edildiği dile getiriliyor. Bu tür iddialar, analitik ve kehanet dilinin karıştığı gri bölgedir. Politik-iktisadi veri, toplum psikolojisi ve tarihsel dalgalar zaten bu tür sarsıntıları olası kılabilir; rüyalar ise bazı bireylerde bu olasılıkların duygusal yankısını büyütür. Sağlam tutum, rüya işaretini alarm olarak görmek; kararları ise veri, hukuk ve etik temelinde almak olmalı.

Amerikalı yöneticiler, yakın zamanda görülen ve sokakların yarılıp içinden lavların aktığı, bu lavların ev ve iş yerlerini bastığı rüyayı mutlaka incelemelidir.

“Rüyayla hareket edilir mi?” Tartışmanın kalbi

Asırlardır sorulan soru budur. Manevî gelenek, rüyayı niyet temizliği ve iç muhasebe için ciddiye alır; nihai kararı akıl, şûra ve adalet terazisine bırakır. Bilim de rüyadan çıkan sezgiye “hipotez” muamelesi yapılabileceğini, fakat davranışın kanıt ve ilkelerle yönetilmesi gerektiğini söyler. Bu iki çizgi, çoğu zaman aynı noktada buluşur: Rüyayı dinle; ama akılla yönet.

Sonuç: Rehberlik mi, risk mi?

Rüyalar, bireyin ve toplumun iç iklimini yansıtır; bazen hayatın gidişatına dair isabetli uyarılar fısıldar, bazen korku ve arzularımızı bize “gelecek” kılığında iade eder. İnanç geleneği rüyayı hikmetle, bilim ise ihtiyatla ele almayı önerir. En sağlam duruş, ikisini birden gözeten duruştur:

• İşaretleri küçümseme; ama hükmü rüyaya bırakma.

• Sezgiye kulak ver; ama kararı veri, akıl ve adaletle ver.

Editöryel not: Rüya yorumları inanç ve kültür alanına aittir; bilimsel kesinlik iddiası taşımaz. Kamu politikası ve kişisel kararlar, hukuk ve kanıt temelli süreçlere dayandırılmalıdır.

www.bilgetabirci.com