Rüyalar Geleceği Aydınlatıyor mu? Ünlülerden bilime uzanan ilham izleri

BİLGE TABİRCİ / NEW YORK

Rüyalar ve yaratıcılığın kesiştiği yer

Yüzyıllardır rüyaların yaratıcılığı tetiklediği anlatılır. Müzikten bilime, edebiyattan teknolojiye kadar pek çok alanda “uyku ile gelen fikir” efsane olmaktan öte, üretim süreçlerinin bir parçası olarak karşımıza çıkıyor. Beatles’tan Paul McCartney’nin “Yesterday” melodisini rüyasında duyması, Rolling Stones’tan Keith Richards’ın “Satisfaction” riff’ini uykudan uyanır uyanmaz kayda alması ve besteci Giuseppe Tartini’nin “Şeytanın Trilleri” sonatını bir rüyanın itkisiyle tasarlaması bu anlatıların en çok bilinenleri. Benzer şekilde ressam Salvador Dalí, hipnagojik anları bilinçli olarak kullanarak imgelerini keskinleştirdiğini söylerdi; James Cameron ise “Terminator”un çekirdeğini ateşleyen görüntünün yüksek ateşli bir gecede gördüğü kabustan geldiğini anlatır.

Bilimde ve teknolojide “rüya kıvılcımı”

Bilim tarihindeki bazı dönüm noktaları da rüya hikâyeleriyle anılır. Kimyager Dmitri Mendeleev’in elementlerin düzenini “rüyasında görüp” periyodik tabloyu tamamladığına dair anlatı, dikiş makinesi mucidi Elias Howe’un iğne gözü fikrini bir kâbusun içinden çıkardığı rivayeti ve Nobel ödüllü Niels Bohr’un atom modeline ilişkin sezgilerini bir düşten çağırdığı iddiası, kuşaktan kuşağa aktarılır. Frederick Banting’in insülini izole etme yaklaşımını gecenin bir yarısı aklına gelişi ve Nikola Tesla’nın zihninde canlanan kusursuz makine imgeleri de aynı başlık altında anılır. Daha yakın tarihte Google’ın kurucularından Larry Page, arama motorunun temel fikrinin uykudan uyanınca not aldığı bir düşün “indirilebilir web” tasavvuruyla netleştiğini söylemişti. Albert Einstein’ın ışık hızına yaklaşan bir kızağın üzerinde kaydığı rüyası ise, izafiyetin doğrudan çıkış noktası olmasa da genç bir zihin için düşünce deneyi ufkunu işaret eden bir metafor olarak sıkça aktarılır.

Edebiyat ve sahnede düşlerin izi

Mary Shelley’nin “Frankenstein”ın tohumlarını bir kâbusta görmesi, Robert Louis Stevenson’ın “Dr. Jekyll ve Mr. Hyde”ın kritik sahnelerini rüyasında kurgulaması ve H.P. Lovecraft’ın karanlık mitosunu düşlerin sisinden devşirmesi, rüyaların edebiyattaki payını hatırlatır. Stephen King’in “Misery” için ilhamını bir düşten çıkarması, Edgar Allan Poe’nun “Kuzgun”undaki gölgeli atmosferin uykunun kıyılarında yoğrulması ve Arthur Conan Doyle’un bazı Sherlock Holmes çözümlerini uykudan taşan sezgilerle netleştirdiği anlatıları bu zinciri tamamlar. Müzikte David Bowie’nin “Life on Mars?” sözlerini düşlerden toplayışı ve Richard Wagner’in “Tristan ve Isolde” temalarını rüyada işittiğine dair rivayetler, sanatın farklı damarlarda aynı kaynaktan beslendiğini gösterir.

Kehanet mi, geriye bakış yanlılığı mı?

Rüyaların kimi zaman “öngörü” gibi sunulması, eleştirel bir merceği de gerektiriyor. Abraham Lincoln’ün suikastından günler önce Beyaz Saray’da bir tabut gördüğü rüyası veya Hannibal’ın Alpler’i aşma stratejisini bir düşte kurduğu anlatısı, tarih yazımında hem merak hem ihtiyatla anılır. Psikolog Carl Jung’un rüyaları psişenin diline çevirdiği yaklaşım, rüyayı bireysel ve kültürel semboller alanı olarak konumlandırır. Ancak bilim camiası, rüyaların “geleceği bildirdiği” iddialarını doğrulamaktan ziyade, yaratıcılıkta oynadığı çağrışım ve birleştirme rolünü vurgular. Uykunun REM evresinde beyin, gündüz toplanan bilgileri yeniden harmanlar; bu da bazen uyanır uyanmaz not alınan, bazen de gün içinde bir anda “çakan” fikir kıvılcımlarıyla sonuçlanır.

İlhamı yakalamak için pratikler

Üreticilerin ortak sırrı basit: Uyanır uyanmaz not almak. McCartney’den modern teknoloji girişimcilerine kadar pek çok isim, yatağın başucunda defter veya kayıt cihazı bulundurmanın önemini vurgular. Dalí’nin çatal-kaşık düşürme tekniği gibi hipnagojiyi yakalamaya dönük yöntemler veya Thomas Edison’un kısa “mikro-uykular”la zihni taze tutma alışkanlığı, yaratıcılığın ritüelleri arasındadır. Rüyanın tek başına eser yaratmadığı; disiplinli çalışma, eleme ve geliştirme süreçleriyle birleştiğinde etkili bir başlangıç noktası sunduğu ise ortak payda.

Rüyalar kehanet değil, ama çoğu zaman zihnin karanlık odasında saklı kalmış bağlantıları gün ışığına çıkaran bir projektör gibi çalışıyor. Tarihten bugüne ünlüler üzerinden biriken anekdotlar, her sabah uyandığımızda parmaklarımızın arasından kayıp giden o görüntülerin, doğru anda not alındığında, bir şarkıya, bir buluşa ya da bir roman kahramanına dönüşebileceğini hatırlatıyor.

www.bilgetabirci.com